Osmanlı Devleti‘nin temellerini oluşturan medrese birçok özelliğiyle dikkat çekiyor
TOKAT Osmanlı Devleti’nin medrese sisteminin temellerinin atıldığı Nizamettin Yağıbasan Medresesi birçok özelliğiyle dikkat çekiyor.
UNESCO Kültür Mirası Listesinde yer alan Niksar kalesi; Pontus, Roma, Bizans ve Türk-İslam medeniyetlerinden izler taşıyor. 6,2 kilometrelik sur uzunluğu ile Diyarbakır kalesinden sonra Anadolu’nun en büyük ikinci kalesi durumundaki Niksar Kalesi içerisinde Anadolu’nun Birinci Türk Medresesi’ni barındırıyor. Anadolu’nun birinci Türk Medresesi olan Nizamettin Yağıbasan medresesi, Danışmentli devletinin en kıymetli yapıtları ortasında yer alıyor. Medresesi’nin art kısmında öğrencilerin dinlenme alanı olarak yapılan ahşap balkonun öteki bir örneği bulunmuyor. Hayatının 12 yılını Nizamettin Yağıbasan Medresesi’nde geçiren Davud-i Kayseri, Osmanlı devletinde medrese sisteminin kurucu ismi olmuştur.
“Danişmentli devletinin en değerli eserlerinden”
Niksar Belediyesi Etüt Proje Müdürü Danışment Hüseyin Şahin, “Niksar kalesi milattan evvel 350’li yıllarda direkt bir kent Kale olarak Akropol olarak kurulmuştur. Pontus İmparatorluğu’nun kıymetli muhkem kalelerinden bir adedidir. O günden günümüze kadar hala ayakta canlı ve görkemini koruyan kıymetli bir kaledir. Bu kalenin Öncelikli olarak özelliği büyüklüğüdür. Bu kale bir kale kent olarak inşa edildiği için kalenin içerisinde toplumsal, kültürel, ekonomik askeri ve siyasi birçok yapının bir ortada olduğunu görüyoruz. Bir kent hayatını her basamağının olduğu bir yapıdadır. Niksar kalesinin içerisinde Danişmentli devletinin en kıymetli yapıtlarından bir tanesi olan Danışmentli devletinin en güçlü hükümdarlarından Nizamettin yağıbasan tarafından 1157 yılında yaptırılmış olan Anadolu’nun birinci Türk medresesi Nizamettin yağıbasan Medresesi’nin olması İhsan kalesini kıymetli ve farklı kılan parametrelerden bir adedidir. Bu eser Anadolu’daki erken periyot Türk mirasının anlaşılması ve algılanması bakımından bugünkü geldiğimiz mimari seviyeyi görmemiz açısından da çok değerli bir yere sahiptir” tabirlerini kullandı.
“Bu balkon tek olma özelliğine sahip Hiçbir yerde bir örneği bulunmuyor”
Nizamettin Yağıbasan Medresesi’nin ahşap balkonun öbür bir örneğinin bulunmadığını belirten Şahin, “Bu mimariye 2 eyvanlı üstü astronomi ve yıldız hareketlerinin takibi için kısmen açık medrese tipi mimarisi diyoruz. 1157 yılından sonra, Anadolu’da başka medreselerin imal tarihleri 13. yüzyılın başlarına denk geliyor yani bu medrese çok erken periyot bir mimari yapıya sahiptir. Bu mimari yapının genişletilerek bugünkü mimari zenginliğe ulaştığımızı söyleyebiliriz. Yapının Kale surlarının kullanılarak inşa edildiğini biliyoruz, bununla birlikte ona has bu yapıya has bir de ahşaptan bir balkonu var. Bu balkon tek olma özelliğine sahiptir. Hiçbir yerde bir örneği bulunmuyor. Kale surları kullanılarak inşa edilmiş fakat kent silüeti de verdiği için art tarafta muhtemelen öğrenciler için hoş bir terapi olabilecek bir yer olarak düşünülmüş” halinde konuştu.
“Osmanlı’nın medrese sistemini kuruyor”
Şahin, Nizamettin Yağıbasan Medresesi’nin Osmanlı devletinde medrese sisteminin kurulmasında değerli bir yere sahip olduğunu belirterek Bahsettiğimiz yüzyıl 12 yüzyıl ilme talebin çok az olduğu, öğrencilerin sayısının çok az olduğu bir periyodu tabir ediyoruz. O devirde çok az öğrenciyle çok az talipliğiyle bu eğitimleri yapıyorsunuz fakat o talipler ortasında o denli bir isim çıkıyor ki Osmanlı’nın medrese sistemini kuruyor. Osmanlı’nın bilim altyapısını oluşturan Davud-u Kayseri yetiştiriyor. Bu Davut-u Kayseri Anadolu’da ve farklı yerlerde birçok medreselerde eğitim almış, 12 yıl hayatının değerli bir kısmını burada geçirmiş burada eğitim almış. Orhan Bey devrinde ise Osmanlı’nın kurucu rektörü olmuştur. Türkiye’de çok büyük kaleler var Diyarbakır kalesi, İstanbul kalesi ve bir oburu Niksar kalesi bunlar akropoller yani Kale kentlerdir. Elimizde kalan kalıntılarla ve mevcut var olan izleri takip ettiğimizde şunu söyleyebiliriz; Anadolu’nun en büyük kalelerinden bir tanesi Niksar kalesidir, Görkemli kalelerinden bir adedidir. Kale, dış Kale surları, orta Kale surları ve iç Kale surları olmak üzere 3 kademeli oluşuyor. Topografyası çıkartılmış içerisinde yaklaşık 40-50 tane yapının olduğu biliniyor. Hatta formunu bilmediğimiz kazılarla yeni yeni ortaya çıkan 20-30 tane de yeni yapı olduğunu biliyoruz. Yeraltı geçitlerinin zımnî ulaşım sistemlerinin olduğu ve savunma reflekslerinin kuvvetli olduğu çok büyük bir kale diyebiliriz” dedi.